• TR
• EN
• DE

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tanısında Kullanılan Sürekli Performans Testleri

Bu yazımda “Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan hastaları hasta olmayanlardan ayıran bir test var mıdır?” sorusunun yanıtını vermeye çalışacağım.

Bu konuda yapılmış çalışmalara göz atmadan önce duyarlılık (sensitivity), özgüllük (specificity) kavramlarını anlamak gerekiyor. Duyarlılık (sensitivity), özgüllük (specificity) tanı ve tarama testlerinin değerlendirilmesinde kullanılan ölçütlerdir. Duyarlılık (sensitivity) bir testin gerçek hastaları ayırabilme yeteneğidir. Özgüllük (specificity) ise hasta olmayanları (sağlamları) ayırabilme yeteneği olarak özetlenebilir. Biraz daha açıklayacak olursak bir test belirli bir hastalığı (örneğin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu) olanlarda %100 pozitif çıkarsa duyarlılığı yüksek demektir. Ancak aynı test hiçbir hastalığı olmayanlarda örneğin %50 pozitif çıkıyorsa, ya da örneğin başka bir hastalıkta da (mesela depresyon) %100 pozitif çıkıyorsa o zaman bu testi belirli bir hastalığın tanısını koymakta kullanmamız mümkün olmayacaktır. Dolayısıyla ideal bir test belirli bir hastalıkta %100 duyarlı olduğu gibi aynı zamanda %100 özgül olmalıdır ki, hasta olanlara tanı konulurken, yanlışlıkla hasta olmayanlara da tanı konulmasın.

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısının konulmasında ve ayırıcı tanısında yani diğer bozukluklardan ayırt edilmesinde yardımcı olabileceği düşünülen nörokongnitif (sinir-bilişsel) testler üzerinde çalışılmıştır. Bilgisayar yardımıyla uygulanan bazı testler geliştirilmiştir. Test of Variables of Attention (T.O.V.A.); Conners’ Continuous Performance Test (CPT) ve Intermediate Visual and Auditory CPT (IVA) bunlar arasında sayılabilir. Bu testler internet üzerinden pazarlanmakta ve bazı profesyoneller tarafından özel ofislerinde kullanılmaktadır.

Bağımsız, kar amacı gütmeyen sağlık hizmeti araştırmaları yapan bir kurum olan ECRI tarafından söz konusu testlerin dikkat eksikliği hiperaktivite tanısında ve tedavi sürecinde ilaçların doz ayarlamasında kullanılıp kullanılamayacağına dair detaylı bir rapor hazırlanmıştır: “Continuous Performance Tests (CPTs) for Diagnosis and Titration of Medication for Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD)”

Bu raporda cevap aranan sorular şunlardır: 1) Sürekli Performans Testleri (SPT) ile ilgili hakem denetiminden geçmiş literatür testlerin DEHB tanısında duyarlı ve özgül bir biçimde kullanılabileceğini söylüyor mu? 2) Sürekli Performans Testleri (SPT) ile ilgili hakem denetiminden geçmiş literatür testlerin DEHB tedavisinde ilaç doz ayarlaması yapılmasında duyarlı ve özgül bir biçimde kullanılabileceğini söylüyor mu? Literatür gözden geçirildiğinde yanlılık olabilecek çalışmalar dâhil edildiğinde bile Sürekli Performans Testleri’nin düşükten orta düzeye kadar (%9-%88) duyarlı oldukları, bunlar içinde %88 ve %80 duyarlılığa sahip çalışmalarda ise özgüllük seviyesinin (yani DEHB olmayanları dışlama gücü) iyi olmadığı (%23 ve %72) görülmüştür. Bu veriler ele alındığında gözden geçirmeyi yapanlar Sürekli Performans Testlerinin DEHB tanısı için tek başına kullanılamayacağı sonucuna varmışlardır. Pratikte de DEHB tanısı hiçbir zaman tek bir kaynaktan gelen veriyle konulamaz. Ancak şimdiye kadar birçok testin bir arada kullanılmasıyla tanı konulması bir araştırmada incelenmiş değildir. Araştırmacılar ikinci sorunun cevabını verebilecek şekilde uygun desene sahip bir çalışma olmadığı sonucunu da ifade ediyorlar. Eğer uygun bir şekilde düzenlenmiş bir çalışma yapılabilirse SPT’inin ilaç dozunu ayarlamakta kullanılmasının mümkün olduğunu ama 2000 yılı itibariyle böyle bir çalışma yapılmadığını söylüyorlar.

ECRI’nın gözden geçirmesinin tarihi biraz geçmişte kaldığı için daha güncel çalışmalara göz attım. Zelnik ve arkadaşlarının 2012 tarihli makalesinde şüpheli ya da doğrulanmış DEHB tanılı 179 çocuktan dikkat testleri 163 çocukta tanıya işaret ettiği bulunmuş. Yani test %91.1 duyarlı bulunmuş. Ancak DEHB’si olmayan çocukların %78.4’ünde de DEHB olabileceğini söylemiş testler. Bu durumda testlerin özgüllüğü oldukça düşük (%21.6) bulunmuş, diğer bir ifadeyle tanı konmaması gereken çocuklarda da tanıya işaret ediyor.

Yine 2012 tarihli Busse ve Whiteside’ın çalışmasında sık kullanılan dikkat/konsantrasyon testleri [Brief Test of Attention (BTA), Trail Making Test (TMT) ve Conners' Continuous Performance Test (CPT-II)] inceleniyor. Bu çalışmada da belirli kesme noktaları alındığında duyarlılık 48% ile 64% arasında değişirken özgüllük 85% bulunmuş. Yazarlar duyarlılık seviyesinin yeterli olmadığını ve birden fazla testten oluşan bir test bataryası üzerinde araştırma yapılması gerektiğini söylüyorlar.

Riccio ve Reynolds da aynı noktaya işaret ediyor. Birden fazla merkezi sinir sistemi bozukluğun SPT’lerinde bozulmaya neden olduğunu yani bu bozukluklar içinden DEHB’ye işaret edemediğini belirtiyorlar.

Başka araştırmalarda yeni yöntemler ve testler geliştirilmeye çalışılıyor. (Cohen ve Shapiro 2007; Lufi ve Fichman 2012). Daha karmaşık görevleri (örneğin basit matematik sorularını içeren) kullanarak geliştirilen testlerin diğer SPT’lerden avantajlı olabileceği düşünülüyor. (Lufi ve Fichman 2012)

Kullanılan ilaçların özellikle uyarıcı (stimülan) ilaçların sürekli performans testlerinde düzelme sağladığını gösteren çalışmalar olmakla birlikte (Riccio ve ark 2001) ilaç takibinde ve doz ayarlamasında sürekli performans testlerinin güvenle kullanılabileceğine dair bir çalışmaya da henüz rastlayamadım.

Yukarıdaki veriler ve bulguların pratik olarak kullanıcı açısından değeri ise şudur. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısını koyacak olan nihayetinde hekimdir, herhangi bir test değil. Bazı hekimler yapılan testlerin hastayı bozukluğun objektif olarak gösterilmesi için işe yaradığını düşünmektedir. Bu şekildeki bir kullanımda da sakınca yoktur. Ancak eğer size tanı konulabilmesi için pahalı bir testin yapılmak zorunda olduğu söylenirse, bir adım geri atın. Hatta geri dönüp oradan çıkın! Testler benim yaptığım inceleme sonuçlarına göre tanıya yardımcı olabilir olsa olsa tanı koydurmaz, tedaviye yardımcı olabilir, hangi tedavinin seçileceğini söylemez.

Kaynaklar:

http://ablechild.org/right%20to%20refuse/continuous_performance_tests.htm (7 Aralık 2012 tarihinde alındı)

http://alpha.fdu.edu/psychology/CPT_comparison.htm (7 Aralık 2012 tarihinde alındı)

Zelnik N, Bennett-Back O, Miari W, Goez HR, Fattal-Valevski A. Is the test of variables of attention reliable for the diagnosis of attention-deficit hyperactivity disorder(ADHD)? J Child Neurol. 2012 Jun;27(6):703-7. Epub 2012 Feb 28.

Busse M, Whiteside D. Detecting suboptimal cognitive effort: classification accuracy of the Conner's ContinuousPerformance Test-II, Brief Test Of Attention, and Trail Making Test. Clin Neuropsychol. 2012 May;26(4):675-87. Epub 2012 Apr 25.

Riccio CA, Reynolds CR. Continuous performance tests are sensitive to ADHD in adults but lack specificity. A review and critique for differential diagnosis. Ann N Y Acad Sci. 2001 Jun;931:113-39.

Cohen AL, Shapiro SK. Exploring the performance differences on the flicker task and the conners' continuous performancetest in adults with ADHD. J Atten Disord. 2007 Jul;11(1):49-63.

Lufi D, Fichman N. Development and use of a computerized test, MATH-CPT, to assess attention. Percept Mot Skills. 2012 Feb;114(1):59-74.

Nass RD. Evaluation and assessment issues in the diagnosis of attention deficit hyperactivity disorder. Semin Pediatr Neurol. 2005 Dec;12(4):200-16.

Riccio CA, Waldrop JJ, Reynolds CR, Lowe P. Effects of stimulants on the continuous performance test (CPT): implications for CPT use and interpretation. J Neuropsychiatry Clin Neurosci. 2001 Summer;13(3):326-35.

Diğer Makaleler

Güncel Duyurular

Duyuru - Haber

Twitter